Συνέντευξη στο SkalaTimes

4-9-2020

Αντώνης Ζαρίντας: «Πορευόμαστε, λοιπόν, στο μέλλον με την όπισθεν»

Αν σε ενδιαφέρει η παιδεία του τόπου μας και παρακολουθείς τις εξελίξεις και τα τεκταινόμενα, ίσως να γνωρίζεις ήδη πως στην κοινωνία των εκπαιδευτικών υπάρχουν διάφορες προσωπικότητες, κάποιοι αποτελούν παράδειγμα προς μίμηση για όλους μας, ως προς το πώς θα έπρεπε να συμπεριφερόμαστε απέναντι στα παιδιά, εντός και εκτός σχολείου.

Επειδή εμείς στο SkalaTimes παρακολουθούμε τα όσα γίνονται στην Παιδεία και μας ενδιαφέρει ιδιαίτερα το θέμα «παιδιά», η αλήθεια είναι πως αυτή τη συνέντευξη την θέλαμε εδώ και αρκετό καιρό. Γιατί ο πιο κάτω συνεντευξιαζόμενος, εκπαιδευτικός δημοτικής εκπαίδευσης, είναι πηγή έμπνευσης, ενίοτε και παράδειγμα προς μίμηση. Όσοι τον παρακολουθούμε στα social media ή στο προσωπικό του blog, το γνωρίζουμε.

Με ιδιαίτερη χαρά λοιπόν, σήμερα κουβεντιάζουμε με τον συνδημότη μας δάσκαλο, Αντώνη Ζαρίντα, σε μια άκρως ενδιαφέρουσα συνέντευξη. Για την παιδεία, τα παιδιά και άλλα πολλά. Ο Αντώνης γεννήθηκε για να «υπηρετεί» τα παιδιά, όπως ο ίδιος λέει, «έχω πάντα δίπλα στην έδρα μου μια αφίσα του Πάουλο Φρέιρε με το εξής παράθεμα: “Δεν πιστεύω ότι οι εκπαιδευτικοί μπορούν να αντέξουν τις αντιξοότητες της δουλειάς τους χωρίς κάποιο είδος αρματωμένης αγάπης. Είναι απαραίτητο αυτή η αγάπη να είναι αρματωμένη, να είναι η μαχητική αγάπη που έχουν εκείνοι οι οποίοι είναι σίγουροι για το δικαίωμα και το καθήκον τους να μάχονται, να καταγγέλλουν και να αναγγέλλουν.” Κάθε μέρα να το διαβάζω και να αντλώ δύναμη».

Της Γιώτας Δημητρίου

Αντώνη πόσα χρόνια είσαι δάσκαλος δημοτικής εκπαίδευσης;

Υπηρετώ τα παιδιά στα δημόσια δημοτικά σχολεία της Κύπρου από τις αρχές της χιλιετίας.

Γιατί επέλεξες αυτό το επάγγελμα;

Δεν ξέρω… Μετά από τόσα χρόνια στον χώρο αισθάνομαι πως γεννήθηκα γι’ αυτήν την αποστολή.

Ωστόσο, αν και επάγγελμα «με σιγουριά», εσύ συνέχισες επιπλέον και με σπουδές στην ψυχολογία και δημοσιογραφία….Μίλησε μας λίγο γι’ αυτό, για το ταξίδι των σπουδών σου.

Η δημοσιογραφία πάντα με γοήτευε. Το ίδιο και η ψυχολογία. Έτσι, μετά τις βασικές παιδαγωγικές σπουδές εκπλήρωσα και τα δύο μου απωθημένα. Ωστόσο, όντας δάσκαλος ερωτευμένος με το αντικείμενο, προσπάθησα να διεισδύσω στην τομή των τριών θεωρητικών κατευθύνσεων -παιδαγωγική/ψυχολογία/δημοσιογραφία- που συγκροτεί το πεδίο της Παιδείας στα Μέσα (Media Education). Σε γενικές γραμμές η Παιδεία στα Μέσα αφορά την κριτική ανάγνωση και τη δημιουργική γραφή μιντιακών περιεχομένων. Πιστεύω ότι βρήκα το λιμάνι μου, καθώς το πεδίο αυτό είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον, κρίσιμο στη σημερινή εποχή και παρθένο στον ελληνικό χώρο. Η επιστημονική μου ενασχόληση επί του θέματος οδήγησε σε συγγραφή αρκετών άρθρων, συμμετοχές σε συλλογικούς τόμους, παρουσιάσεις σε συνέδρια στην Κύπρο και την Ελλάδα, παραγωγή εκπαιδευτικού υλικού, διακρίσεις σε διαγωνισμούς κ.ά. Οσονούπω, μάλιστα, αναμένεται να εκδοθούν δύο παιδικά παραμύθια που έγραψα σχετικά με το θέμα αυτό.

Ποιοι αποτελούν πρότυπα ή έμπνευση σου, από το χώρο της διδασκαλίας και της εκπαίδευσης;

Υπάρχουν πολλοί στοχαστές που οι απόψεις τους αποτελούν τους προσωπικούς μου οδοδείκτες, όπως για παράδειγμα οι Ντέιβιντ Μπάκινγχαμ, Λεν Μάστερμαν, Πάουλο Φρέιρε, Σελεστέν Φρενέ, Γιάνους Κόρτσακ, Χένρι Ζιρού κ.ά. Μάλιστα έχω πάντα δίπλα στην έδρα μου μια αφίσα του Πάουλο Φρέιρε με το εξής παράθεμα: «Δεν πιστεύω ότι οι εκπαιδευτικοί μπορούν να αντέξουν τις αντιξοότητες της δουλειάς τους χωρίς κάποιο είδος αρματωμένης αγάπης. Είναι απαραίτητο αυτή η αγάπη να είναι αρματωμένη, να είναι η μαχητική αγάπη που έχουν εκείνοι οι οποίοι είναι σίγουροι για το δικαίωμα και το καθήκον τους να μάχονται, να καταγγέλλουν και να αναγγέλλουν.» Κάθε μέρα να το διαβάζω και να αντλώ δύναμη.

Έχεις δύο δικά σου blogs στα οποία γράφεις περί εκπαίδευσης (φυσικά!) Το https://ekpaideusi.blogspot.com/ και http://medialiteracy-education.blogspot.com/. Τι σε ώθησε στην δημιουργία τους και πού αποτείνονται; Σε γονείς, σε εκπαιδευτικούς, στην κοινωνία γενικότερα;

Verba volant, scripta manent! Πάντα μου άρεσε να γράφω και η εμφάνιση των ιστολογίων μου πρόσφερε τη δυνατότητα να διατηρώ «ζωντανά» τα κείμενά μου. Ουσιαστικά τα ιστολόγια αυτά έγιναν τα ηλεκτρονικά αποθετήρια της φωνής μου. Το πρώτο ιστολόγιο το δημιούργησα το 2007 και περιλαμβάνει παιδαγωγικά μου κείμενα, καθώς και ενδεικτικό υλικό προς αξιοποίηση. Το υλικό είναι ελεύθερα προσβάσιμο και φυσικά δωρεάν, αφού θεωρώ μη ηθική κι αντιδεοντολογική την πώληση διδακτικών φύλλων εργασίας. Το δεύτερο ιστολόγιο δημιουργήθηκε το 2014 και είναι το πρώτο στον ελληνικό χώρο που ασχολείται αποκλειστικά με το θέμα της Παιδείας στα Μέσα.

Το SkalaTimes θα ξεκινήσει να αναδημοσιεύει κείμενα σου από το blog σου (βάζοντας βέβαια πάντα την πηγή) και σε ευχαριστούμε για την άδεια που μας έχεις δώσει. Πιστεύεις πως ένα κείμενο, ένα βιβλίο, μια κουβέντα, μπορεί να κάνει κάποιο να δει τον κόσμο ή ένα συγκεκριμένο θέμα διαφορετικά ή τουλάχιστον να το μελετήσει;

Ο σύγχρονος άνθρωπος καταναλώνει τόνους πληροφοριών, μα παραμένει σχετικά κενός από γνώση. Η γνώση απαιτεί προσήλωση, χρόνο και κόπο, στοιχεία που στην εποχή του γρήγορου χρόνου των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης και της διαρκούς ρευστότητας της μετανεωτερικής περιόδου εκλείπουν. Γύρω μας υπάρχει ένας «θόρυβος» σύντομων, εύπεπτων, αποσπασματικών και συμπερασματικών πληροφοριών, οι οποίες αποπροσανατολίζουν. Δημιουργούν τη ψευδαίσθηση της πνευματικής πληρότητας, εντούτοις, σχεδόν τίποτα δεν παραμένει εσωτερικά και αναπτύσσει το μυαλό μας. Κατά συνέπεια, χρειαζόμαστε επειγόντως το ασφαλές καταφύγιο του καλογραμμένου κειμένου, του ποιοτικού βιβλίου, της σοφής κουβέντας.

Συχνά γίνεται λόγος για το Φινλανδικό εκπαιδευτικό σύστημα. Ποια τρία βασικά χαρακτηριστικά το κάνουν να υπερέχει και τι θα μπορούσε με ευκολία να υιοθετήσει και η Κύπρος;

Η Φινλανδία πήρε μία γενναία κι ευφυέστατη απόφαση να επενδύσει στο νέο σχολείο, το επονομαζόμενο «peruskoulu», σε μια προσπάθεια να ξεπεράσει τα προβλήματα που αντιμετώπιζε τις δεκαετίες του ’70 και ’90. Ομολογουμένως, οι εκπαιδευτικές πραγματικότητες των δύο χωρών απέχουν παρασάγγας. Τα μαθήματα από τη Φινλανδία είναι πολλά, ωστόσο εάν πρέπει να επιλέξω τρία θα επέλεγα αυτά: Πρώτον, την προσήλωση στην αρχή του μινιμαλισμού «less is more». Στη Φινλανδία τα παιδιά έχουν λιγότερη διδασκαλία, λιγότερα τεστ, λιγότερη κατ’ οίκον εργασία και περισσότερη μάθηση. Ο χρόνος του μαθήματος είναι αργός και ποιοτικός, κάτι που έρχεται σε αντίθεση με τον γρήγορο χρόνο της κατανάλωσης σχολικής γνώσης και των άμεσων αποτελεσμάτων. Στη Φινλανδία τα παιδιά έχουν περισσότερο χρόνο να παίξουν και να μάθουν κι εντέλει να ζήσουν ως παιδιά.

Δεύτερον, ο σεβασμός στον εκπαιδευτικό είναι δεδομένος. Το ίδιο και η αυτονομία του. Στη Φινλανδία οι εκπαιδευτικοί χαίρουν εκτίμησης και αφήνονται, χωρίς επιθεωρητισμό και λογοδότηση, να σχεδιάζουν τα μαθησιακά περιβάλλοντα που οι ίδιοι αποφασίζουν.

Και τέλος, τα παιδιά διδάσκονται με σύγχρονες μεθόδους και γραμματισμούς, όπως για παράδειγμα τον γραμματισμό στα Μέσα (Media Literacy). Μαθαίνουν, δηλαδή, αυτά που πραγματικά χρειάζονται για το παρόν και το μέλλον.

«Πολιτεία που δεν έχει σαν βάση της την παιδεία, είναι οικοδομή πάνω στην άμμο» είχε πει ο Αδαμάντιος Κοραής κάποτε γύρω στο 1800. Γιατί μια χώρα μέλος της ΕΕ, όπως η Κύπρος, εν έτει 2020, δεν έχει ακόμη εμπεδώσει κάτι τέτοιο;

Μήπως επειδή δεν υπάρχει πραγματική επίσημη βούληση για επένδυση στην Παιδεία; Μήπως επειδή προτιμάμε να «επενδύουμε» στη σπέκουλα με μεθόδους που αποφέρουν άμεσο χειροπιαστό κέρδος, σε αντίθεση με την Παιδεία που οι καρποί της χρειάζονται βάθος χρόνου; Μήπως παίζει ρόλο το γεγονός ότι δεν περάσαμε σαν λαός το ιστορικό στάδιο του Διαφωτισμού κι ο ορθολογισμός ακόμα δεν θεωρείται αυτονόητος; Μήπως επειδή η Παιδεία διαχρονικά αποτελεί πεδίο κομματικών/ιδεολογικών ανταγωνισμών με αποτέλεσμα ένα συνεχές ράβε-ξήλωνε και τανάπαλι; Ομολογουμένως οι λόγοι είναι πολλοί. Σε κάθε περίπτωση, χώρα που δεν στηρίζει την εκπαίδευση έχει αυτοκαταστροφικές τάσεις. Όπως το θέτει κι ο Πάουλο Φρέιρε: «Καμιά κοινωνία δεν μπορεί να επιβιώσει χωρίς να καλλιεργεί την κουλτούρα της, την επιστήμη, την έρευνα, την τεχνολογία και τη διδασκαλία. Κι όλα αυτά αρχίζουν στο δημοτικό σχολείο.»

Από που ξεκινάει το πρόβλημα και ποιοι παράγοντες αποτελούν κομμάτια του παζλ που αφήνουν πίσω την καλύτερη λειτουργία των δημόσιων σχολείων μας στη Κύπρο, σήμερα;

Ο Ντέιβιντ Μπάκινγχαμ σημειώνει πολύ εύστοχα: «Το σχολείο βαδίζει αμετάκλητα προς τα πίσω, υποχωρώντας από την αβεβαιότητα της σύγχρονης κοινωνικής αλλαγής προς τη φαινομενικά ανακουφιστική σταθερότητα του νέου “εκπαιδευτικού φονταμενταλισμού”». Πορευόμαστε, λοιπόν, στο μέλλον με την όπισθεν. Είναι σαφές ότι η πορεία που ακολουθεί το σχολείο την τελευταία δεκαετία είναι η λεγόμενη «back to basics». Πρόκειται για μία συντηρητική τάση που επιθυμεί να επαναφέρει την εστίαση στα παραδοσιακά γνωστικά αντικείμενα και στις διαχρονικές μεγάλες αφηγήσεις, υποτιμώντας την αξία, κυρίως, των ανθρωπιστικών σπουδών και των τεχνών. Ταυτόχρονα, χωρίς να εμπιστεύεται τους εκπαιδευτικούς, προωθεί αυξημένο κεντρικό έλεγχο, όχι μόνο του τι διδάσκεται, αλλά και του πώς διδάσκεται. Με βάση τις πιο πάνω διαπιστώσεις, το μεγαλύτερο εμπόδιο στην άνθιση των σχολείων μας, έγκειται στην κατεύθυνση που η επίσημη αρμόδια αρχή επιθυμεί κι επιδιώκει να δώσει στην εκπαίδευση του τόπου. Υπάρχουν, αναμφίβολα, κι άλλοι παράγοντες -όπως η εμφιλοχώρηση οικονομικών κύκλων στα της Παιδείας, η μαζική απαξίωση των εκπαιδευτικών, ο παρεμβατισμός και η καταγγελτική κουλτούρα, η πεπαλαιωμένη υλικοτεχνική υποδομή κ.ά.- όμως, εάν δούμε την μεγάλη εικόνα, όλα αποτελούν συνέπειες της προαναφερθείσας κατεύθυνσης, η οποία χαράζεται κεντρικά. Να σημειώσουμε, βέβαια, ότι το φαινόμενο αυτό παρατηρείται σε πάρα πολλές χώρες κι όχι μόνο στην Κύπρο και είναι ασφαλώς αποτέλεσμα συγκεκριμένων πολιτικοοικονομικών εξελίξεων και των δογμάτων που επιβάλλουν.

Διάβασα στο προσωπικό σου λογαριασμό στο facebook κάποια λόγια του Paulo Freire. «Ο εκπαιδευτικός δεν σωπαίνει απέναντι στην κοινωνική διαμάχη. Δεν παραμένει ουδέτερος. Γίνεται παράδειγμα δημοκρατικής σκέψης για να μάθουν κι οι μαθητές να κάνουν το ίδιο. Καταγγέλλει τις καταπιεστικές δομές και εργάζεται ενάντια στην κυρίαρχη ιδεολογία. Επιτελεί το ιστορικό του καθήκον διεκδικώντας ενεργό ρόλο στην κοινωνία»……

Ο Φρέιρε αναφέρεται στον δάσκαλο ως «απελευθερωτή», ο οποίος θα βοηθήσει τα παιδιά να αντιληφθούν την κοινωνική πλοκή και τις σχέσεις εξουσίας που ενυπάρχουν, ώστε να αποκτήσουν φωνή και να διεκδικήσουν ενεργά το μέλλον τους. Ο δάσκαλος του Φρέιρε δεν είναι ένας παθητικός χειραγωγημένος υπάλληλος, μα ένας επαγγελματίας που αγωνίζεται και για κοινωνική δικαιοσύνη και περαιτέρω εκδημοκρατισμό. Κοντολογίς, η διδασκαλία δεν είναι μόνο γνωσιολογική δραστηριότητα, αλλά και βαθύτατα πολιτική. Ανέκαθεν ήταν. Υπ’ αυτό το πρίσμα, γίνεται αντιληπτός ο κρίσιμος ρόλος του δασκάλου σε κάθε δημοκρατική κοινωνία και η ανάγκη υποστήριξής του. Ταυτόχρονα, όμως,ο εκπαιδευτικός είναι άνθρωπος όπως όλοι οι άνθρωποι. Δεν είναι υπερήρωας, παρόλο που εναποθέτονται πάνω του όλες οι προσδοκίες κι ελπίδες της κοινωνίας -ενώ ταυτόχρονα και παραδόξως κατηγορείται για όλα τα δεινά της.

Ακούμε (ευτυχώς όχι συχνά) και βλέπουμε να δημοσιοποιούνται, ειδήσεις για εκπαιδευτικούς που συμπεριφέρονται λάθος απέναντι στα παιδιά. Δεν θα έπρεπε να υπάρχει αξιολόγηση για την ψυχολογική (πρωτίστως) κατάσταση των διορισμένων εκπαιδευτικών; Υπάρχει;

Για τέτοια περιστατικά υπάρχουν επίσημες διαδικασίες που προβλέπονται από τους εκπαιδευτικούς κανονισμούς και τη νομοθεσία κι ασφαλώς εφαρμόζονται. Είναι σημαντικό, όμως, να σημειωθεί ότι πολλές τέτοιες ειδήσεις βρίθουν ανακριβειών, δραματοποίησης, υπερβολών, μονομέρειας κι ενίοτε καταφανών ψευδών. Κατασκευάζονται με σκοπό τη μεγιστοποίηση της επισκεψιμότητας και συνακόλουθα του κέρδους (βλ. clickbait), παρά για την αμερόληπτη παρουσίαση του ζητήματος. Εξ αυτού πολλές τέτοιες υποτιθέμενες ειδήσεις έχουν στηλιτευτεί με επίσημες αποφάσεις της Επιτροπής Δημοσιογραφικής Δεοντολογίας. Κατά συνέπεια, τίθεται το εξής ερώτημα: δεν θα έπρεπε να απαιτούμε έντιμη δημοσιογραφία με αυστηρή προσήλωση στον Κώδικα Δημοσιογραφικής Δεοντολογίας;

Σήμερα τα σχολεία μας αντιμετωπίζουν ελλείψεις εκπαιδευτικών ψυχολόγων ενώ τα προβλήματα των παιδιών λόγω και της «μοντέρνας εποχής» που διανύουμε είναι αυξημένα. Δεν θα έπρεπε οι εκπαιδευτικοί να διεκδικούν ό,τι καλύτερο για τα παιδιά και να ξεσηκώνονται για θέματα όπως πχ η έλλειψη εκπαιδευτικών ψυχολόγων;

Φρονώ πως οι εκπαιδευτικοί την τελευταία δεκαετία είναι μονίμως ξεσηκωμένοι, αφού καλούνται να επιβιώσουν σ’ έναν ασφυκτικό κλοιό πιέσεων που τους προκαλεί ανυπολόγιστο ψυχικό κάματο. Ασφαλώς και παρατηρείται έλλειψη εκπαιδευτικών ψυχολόγων, γενικών εκπαιδευτικών και άλλων ειδικοτήτων, αφού οι ανάγκες για συναισθηματική και μαθησιακή στήριξη των παιδιών είναι υπαρκτές και πολλές. Πέραν τούτων, οι εκπαιδευτικοί διεκδικούν ανθρώπινες κλιματολογικές συνθήκες διεξαγωγής του μαθήματος, αισθητική αναβάθμιση των σχολικών κτηρίων, μείωση της ύλης, έγκαιρη στελέχωση, εκσυγχρονισμό του πεπαλαιωμένου τεχνολογικού εξοπλισμού, ενίσχυση της παιδαγωγικής αυτονομίας, εισαγωγή σύγχρονων γραμματισμών και διδακτικών μεθοδολογιών, αξιοπρεπή αντιμετώπιση, ώρες και προγράμματα για στήριξη των παιδιών που χρειάζονται εξατομικευμένη μαθησιακή ή και συναισθηματική φροντίδα, καθώς και των παιδιών από άλλες χώρες κ.λπ. Ο κατάλογος είναι ανεξάντλητος και δυστυχώς κάθε χρόνο ανακυκλώνεται. Προς επίρρωση της προαναφερθείσας παιδαγωγικής έγνοιας, υπάρχει σημαντικός όγκος δημόσιας αρθρογραφίας που μπορεί να ανατρέξει κανείς, πληθώρα συνεδρίων, παρεμβάσεις προς το Υπουργείο Παιδείας με εισηγήσεις κι αιτήματα για ουσιαστική βελτίωση των σχολείων κ.λπ.. Παρόλα αυτά, να μη λησμονούμε ότι οι αποφάσεις δεν λαμβάνονται από τους εκπαιδευτικούς. Οποιαδήποτε αλλαγή στην εκπαίδευση είναι προϊόν πολιτικής βούλησης. Σε τελική ανάλυση, αυτό που πρέπει να εξετάσουμε δεν είναι αν οι εκπαιδευτικοί ξεσηκώνονται ή όχι, αλλά ποια ιδεολογία κι εκπαιδευτική φιλοσοφία ενστερνίζεται η πολιτική -κι εσχάτως οικονομική- ελίτ που λαμβάνει κι επιβάλλει τις αποφάσεις για τα σχολεία.

Ποιο είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει σήμερα η δημόσια παιδεία κατά τη γνώμη σου;

Η ασφαλειοποίηση. Εάν κάνουμε ένα βήμα πίσω και παρατηρήσουμε τη θεματολογία της δημόσιας συζήτησης για τα σχολεία θα συνειδητοποιήσουμε ότι μονοπωλείται από θέματα που άπτονται της ασφάλειας και προστασίας -κι όχι θέματα παιδαγωγικά. Το όραμα για ένα ελεύθερο, δημιουργικό και δημοκρατικό σχολείο, αντικαθίσταται από ένα σχολείο που εκπίπτει σε ίδρυμα παρέχοντας, πρώτα και πάνω απ’ όλα, προστασία. Τα σχολεία ολοένα και περισσότερο μοιάζουν με φυλακές -κι όχι μόνο αρχιτεκτονικά. Το δημιουργικό ρίσκο, η επιφύλαξη μιας «ελευθερότητας» δυνατοτήτων και του αβέβαιου σχετικά με την καθημερινή πορεία, παράγοντες θεμελιώδεις για τη μαθησιακή διαδικασία και την παιδαγωγική μέθεξη σταδιακά εξαϋλώνονται, δίνοντας τη θέση τους σε «υστερικές φωνές ασφαλειίτιδας». Στο πλαίσιο αυτό, τα θεραπευτικά μέτρα που λαμβάνονται δεν είναι διακριτικά, αλλά ακαριαία και πομπώδη (π.χ. περιφράξεις τύπου κλουβιών, απαγορεύσεις μετακινήσεων, προσκόμματα για δράσεις, μπλοκάρισμα ιστοσελίδων και πλατφόρμων κ.λπ.). Αποσκοπούν στην περιστολή και καταστολή, επιτείνοντας εντέλει την ανασφάλεια και την ανελευθερία αυτών που θεωρητικά προσπαθούν να προστατέψουν. Όπως, άλλωστε, υπογράμμιζε ο Ζίγκμουντ Μπάουμαν, περισσότερα κι αυστηρότερα μέτρα προστασίας, ενισχύουν κι εδραιώνουν την αίσθηση του φόβου, αντί να τον διασκεδάζουν. Συν τοις άλλοις, η απαίτηση περισσότερων μέτρων ασφάλειας αναδεικνύεται ως το πρωταρχικό εκπαιδευτικό πρόταγμα, υποσκελίζοντας τα τόσα παιδαγωγικά αιτήματα που θα έπρεπε να βρίσκονται στην αιχμή. Η ασφάλεια μικρών και μεγάλων είναι αναπαλλοτρίωτο δικαίωμα, ωστόσο είναι αναπόφευκτο πως όσο η ζυγαριά γέρνει προς την ασφάλεια -και μάλιστα άτεγκτα- τόσο λιγότερη ελευθερία παραμένει. Ως εκ τούτου, η προσωπική μου απάντηση στο αρχικό ερώτημα είναι ότι τα τελευταία λίγα χρόνια η ελευθερία μικρών και μεγάλων μέσα στα σχολεία αποψιλώνεται.

Ας περάσουμε στην επικαιρότητα και «στα χρόνια του κορωνοϊου». Ποια η άποψη σου για τα παιδάκια της προδημοτικής και του δημοτικού που θα πηγαίνουν σχολείο με τις μάσκες;

Σύμφωνα με το τελικό πρωτόκολλο η χρήση μάσκας από παιδιά κάτω των 12 ετών δεν είναι υποχρεωτική. Οπωσδήποτε δεν είναι ό,τι πιο ευχάριστο να φοράει κανείς μάσκα, εντούτοις αποτελεί αναγκαίο κακό. Προσωπικά έκανα δώρο πολύχρωμες μάσκες στα παιδιά της τάξης μου για προσωπική τους χρήση.

Γιατί τα περισσότερα δημοτικά σχολεία μας μοιάζουν με άψυχα κτήρια χωρίς χρώμα και χωρίς πράσινο; Τι θα μπορούσε να γίνει; Πόσο και πως θα μπορούσαν οι γονείς να συμβάλουν σε μια προσπάθεια να ομορφύνουν τα δημόσια σχολεία μας στα οποία τα παιδιά περνάνε αρκετό χρόνο;

Δεν υπάρχει σχολική αρχιτεκτονική στην Κύπρο. Ο σχολικός χώρος στην Κύπρο δεν αποτελεί τόπο του παιδιού όπως «είναι», αλλά τόπο για το παιδί όπως «πρέπει να είναι». Με άλλα λόγια, ο σχεδιασμός ενός σχολείου δεν λαμβάνει υπόψη τους ανθρώπους που θα του δώσουν ζωή, καθώς και τη λειτουργία που θα εξυπηρετεί. Μακρόστενα κουτιά που θυμίζουν ιδρύματα βαφτίζονται τάξεις, τεράστιες εκτάσεις με χώμα ή τσιμέντο βαφτίζονται παιδικές αυλές, σκληρά οικοδομικά υλικά χρησιμοποιούνται, ελάχιστο το πράσινο, ξεθωριασμένα χρώματα, απάνθρωπες κλιματολογικές συνθήκες κ.λπ. Υπ’ αυτό το πρίσμα, οι σχολικοί μας χώροι δεν είναι σχολικοί. Οι γονείς θα μπορούσαν να συμπεριλάβουν στα αιτήματά τους έναν καλύτερο σχολικό χώρο, έναν χώρο που θα είναι πραγματικός τόπος παιδιού. Ο περιβάλλων χώρος μας επηρεάζει σημαντικά τόσο στον τρόπο που συμπεριφερόμαστε όσο και στο πώς νιώθουμε. Οπότε, ναι, οι γονείς θα έπρεπε να πρωτοστατούν στην αξιοποίηση της σχολικής -παρά ιδρυματικής- αρχιτεκτονικής για τα σχολεία των παιδιών τους.

Τι όμορφο γίνεται στο χώρο της εκπαίδευσης στη Κύπρο που ίσως να μην το γνωρίζουμε;

Αλήθεια, γίνονται όμορφα πραγματάκια ή όπως συνηθίζω να τα ονομάζω «μικρά εκπαιδευτικά θαύματα». Παραμένουν αθέατα, μιας και είναι μέρος της δουλειάς μας κι αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς μας. Καταγράφονται μεμονωμένες πρωτοβουλίες ενθουσιωδών δρώντων δασκάλων, που αφορούν τη αναμόρφωση του σχολικού περιβάλλοντος, την εισαγωγή παιδαγωγικών νεωτερισμών, την προστασία του παιδιού κ.λπ. Για παράδειγμα, εν μέσω της πρόσφατης καραντίνας υπήρξε μια έκρηξη δημιουργικότητας από τους εκπαιδευτικούς. Παρατηρήθηκαν μικρές αποκεντρωμένες εκπαιδευτικές ουτοπίες. Εκπαιδευτικοί παρουσίασαν κρυφά ταλέντα, τα οποία ενδεχομένως δεν αξιοποιούνταν όσο θα έπρεπε στο σχολείο (μουσική, θέατρο, τεχνολογία, αφήγηση, κατασκευές κ.λπ.). Οι θετικές ειδήσεις όμως δεν έχουν τόση απήχηση όσο οι αρνητικές εξού και παραμένουν αθέατες.

«Όλες οι προσπάθειες στη διαπαιδαγώγηση θα είναι μάταιες, μέχρι να μάθετε τα παιδιά ν’ αγαπούν τα πουλιά, τα λιβάδια και τα λουλούδια», διάβασα κάπου… Το Σχολείο της Φύσης (ΣΤΦ) υιοθετεί την Παιδαγωγική του Δάσους, που πρωτοεμφανίστηκε στη Σουηδία στα τέλη του 19ου αιώνα και εδραιώθηκε στη Δανία με την πρώτη λειτουργία «Νηπιαγωγείου του Δάσους» στα μέσα του 20ου αιώνα. Ποια η γνώμη σου για το σχολείο της φύσης, υπάρχει κάτι τέτοιο και στη Κύπρο;

Ως δάσκαλοι θα θέλαμε πολύ να είχαμε και να υπηρετούσαμε σε τέτοια σχολεία. Διαβάζουμε γι’ αυτά και ζηλεύουμε. Το γεγονός ότι δεν έχουμε στην Κύπρο σχολεία τύπου Φρενέ, Σάμερχιλ, Μοντεσόρι, Ρέτζιο Εμίλια, Μικρό Δέντρο κ.λπ. είναι προβληματικό. Κάποια στιγμή θα πρέπει να ανοίξει κι αυτή η συζήτηση: γιατί επιμένουμε σε ένα πεπαλαιωμένο συντηρητικό και υλοκεντρικό εκπαιδευτικό σύστημα, ενώ αρνούμαστε πεισματικά να θεσμοθετήσουμε καλές πρακτικές από τα διάφορα παιδοκεντρικά συστήματα του εξωτερικού;

Ο Λέο Μπουσκάλια σε ένα καταπληκτικό βιβλίο του με τίτλο «Η Αγάπη» γράφει: «Η μόρφωση θα έπρεπε να είναι η διαδικασία να βοηθάμε τον καθένα να ανακαλύψει τη μοναδικότητα του, να τον διδάξουμε πώς να αναπτύσσει αυτή τη μοναδικότητα, κι ύστερα να του διδάξουμε πώς να τη μοιραζόμαστε». Το εκπαιδευτικό μας σύστημα σήμερα βοηθάει τα παιδιά να ανακαλύψουν τη μοναδικότητα τους ή τα θέλουμε όλα το ίδιο;

Το εκπαιδευτικό μας σύστημα και κυρίως η κυρίαρχη κοινωνική κουλτούρα ευνοεί την τυποποίηση. Ευνοεί παρόμοιες συμπεριφορές, εμφανίσεις, αποκρίσεις. Έτοιμες απαντήσεις από τη δεξαμενή της σχολικής γνώσης. Ή από τις σχολικά ορθές που έχει στον νου του ο δάσκαλος. Μια απέραντη ομοιομορφία: ίδια κτήρια, ίδια στολή, ίδια ύλη, ίδιες αποκρίσεις, ίδια συμπεριφορά… Δεν υπάρχει επαρκής αυτονομία για τον δάσκαλο και σχεδόν καθόλου για το παιδί για να πορευθεί με αυτοπεποίθηση. Μολαταύτα, κάθε δάσκαλος διεξάγει καθημερινά έναν αγώνα να ανατρέψει αυτή την εικόνα.

Αντώνη, ως πατέρας και ως δάσκαλος τι θα ήθελες να δεις να αλλάζει στον τόπο μας, όχι μόνο στην εκπαίδευση αλλά γενικότερα;

Νιώθω να επικρατεί μια ανθρωπέμεση στον τόπο αυτό. Δεν δεχόμαστε εύκολα το νέο και διαφορετικό. Κάτι μας κρατάει πίσω, ενώ ο κόσμος προχωράει. Σε κάθε καινοτόμα πρωτοβουλία υψώνεται ένα απροσπέλαστο τείχος. Απέναντι στις θετικές υπερβάσεις αισθανόμαστε φθόνο. Βασιλεύει η μετριότητα. Σάμπως κι ένα πέπλο ομοιομορφίας μας περιβάλλει, το οποίο μας περιορίζει -εάν όχι ευνουχίζει. Χρειαζόμαστε, λοιπόν, το νέο, το διαφορετικό, το ξεχωριστό. Χρειαζόμαστε μια εντελώς φρέσκια ενατένιση των πραγμάτων. Και να μην αποποιούμαστε ποτέ την ευθύνη να έχουμε έναν Εαυτό -και μάλιστα διαφορετικό. Αυτό θα ήθελα να δω και τούτη τη νουθεσία δίνω στην κόρη μου και τους μαθητές μου. Να είναι διαφορετικοί.

Σε ευχαριστούμε για τη συνέντευξη και ευχόμαστε να τα ξαναπούμε, διότι το κομμάτι εκπαίδευση και δημόσια παιδεία δεν τελειώνει…

Εγώ σας ευχαριστώ εκ βαθέων για το ενδιαφέρον που αποδεδειγμένα δείχνετε για την εκπαίδευση του τόπου και ταυτόχρονα σας συγχαίρω για το ήθος και το δημοσιογραφικό επίπεδο που διατηρείτε.

Πηγή: SkalaTimes